CHỦ NGHĨA KHOÁI LẠC CỦA EPICURUS [PHẦN I]

Bài viết này giới thiệu chung về quan điểm và tư tưởng triết học của Epicurus (342-270 TCN), người được coi là một trong những nhân vật cốt lõi trong lịch sử khoa học cũng như triết học. Ông cũng gây tranh cãi cho đến tận ngày nay với những kiến thức mà ông dày công nghiên cứu trong suốt cuộc đời mình. Phần 1 của bài giúp độc giả làm quen với nguồn gốc xuất xứ tư tưởng của Epicurus. Những phần sau sẽ tập trung cụ thể vào các khái niệm, quan điểm gốc rễ mà Epicurus lý luận trong chủ nghĩa khoái lạc (Hedonism).

‣ Khái quát:

Epicurus lập luận rằng con người chỉ nên đưa ra niềm tin từ chứng cứ và sự logic, ông đã thúc đẩy quan điểm khoa học về nguyên tử, theo đó tất cả các sự kiện trong thế giới vĩ đại là do cấu hình của các nguyên tử hoặc các nguyên tố không thể phân chia trong thế giới vi mô. Ông cho rằng thế giới được tạo ra do sự va chạm của các nguyên tử trong không gian. Rơi với vận tốc như nhau, các nguyên tử chệch hướng va vào nhau, mở đầu sự hình thành của mọi vật. Về quan niệm rằng vũ trụ được điều khiển bởi những quy luật tự nhiên chứ không phải bởi các thánh thần, Epicurus phủ nhận sự bất diệt và tính phi vật chất của linh hồn. Học thuyết về tính vật chất của linh hồn có liên quan đến chủ nghĩa vô thần của Epicurus, phủ nhận sự can thiệp của thánh thần vào cuộc sống của con người (theo triethoc.edu.vn). Về phạm trù đạo đức, ông nổi tiếng vì đưa ra lý thuyết về chủ nghĩa khoái lạc, cho rằng niềm vui hay lạc thú (pleasure) là giá trị nội tại duy nhất. Tuy nhiên, như chúng ta sẽ thấy, quan điểm của ông về niềm vui khác xa với những thứ mà con người cho là niềm vui, hạnh phúc. Đối với Epicurus, cuộc sống dễ chịu nhất là cuộc sống mà ở đó chúng ta tránh xa những ham muốn không cần thiết (unnecessary desires) và đạt đến cảnh giới của sự tĩnh tâm (ataraxia) bằng cách hài lòng với những điều đơn giản, và bằng cách lựa chọn niềm vui qua những cuộc trò chuyện triết học với bạn bè hơn là những thú vui thể xác như ăn uống hay tình dục.

‣ Xuất xứ và sức ảnh hưởng:

Tưởng tượng bạn có một khu vườn tươi tốt với đầy đủ các loại trái cây và rau quả tươi. Những người đi qua nơi này không thể không dừng chân mà ghé lại và tham gia vào các cuộc trò chuyện với nhau về lĩnh vực khoa học, triết học, và nghệ thuật. Ở một góc vườn, người nghệ sĩ đang hòa tấu các bản nhạc trữ tình. Ở một góc khác, người thầy giáo đang thảo luận với học sinh về ý chí tự do, giải thích rằng không việc gì con người phải sợ hãi trước các vị thần và con người hoàn toàn có tự do lựa chọn con đường riêng của mình trong cuộc sống. Bất chợt đâu đó một cơn gió mát thoảng qua, ta hít thở không khí trong lành từ Địa Trung Hải giữa vẻ đẹp của thiên nhiên đất trời nơi mà quanh ta là bạn bè người thân. Hình ảnh tưởng tượng trong đầu bạn với tất cả những điều trên chính là hình ảnh khu vườn hạnh phúc của Epicurus nơi mà ông và các học sinh của mình tập trung cùng nhau theo đuổi khát khao có được một cuộc sống êm ái dễ chịu nhất trên thế gian này, Epicurus đã dành phần lớn tuổi trẻ của mình trên đảo Samos, một khu định cư của người Athens ngoài khơi bán đảo Aegean. Ông học ở Athens và sau khi tiếp thu các tư tưởng triết học của Plato, Aristotle và Democritus, về sau này ông đã mở một ngôi trường riêng. Khu vườn ở Epicurus, nơi thu hút nhiều tín đồ sùng bái Epicurus và ông được coi là nhân vật chính trong giới khoa học và triết học.

Đúng như quan điểm triết học của ông, về cuối đời Epicurus tuyên bố rằng mình đang trải qua những tháng ngày hạnh phúc, bất chấp mọi nỗi đau thể xác mà ông chịu đựng với căn bệnh sỏi thận. Trong bức thư gửi Idomeneus, ông nói:

“Tôi viết bức thư này cho anh vào một ngày hạnh phúc nhất đối với tôi, đó cũng chính là ngày cuối cùng trong đời tôi. Bởi tôi đã bị tấn công bởi một nỗi đau thể xác khiến tôi không thể đi tiểu và cả bệnh kiết lỵ nữa, chúng dữ dội tới mức không gì có thể dữ dội hơn nữa với mọi sự chịu đựng của tôi. Thế nhưng sự vui vẻ trong tâm trí tôi, xuất phát từ những hồi ức ngày trước và tất cả những suy ngẫm triết học mà tôi có được đang cùng nhau đối chọi với những đau đớn này. Và tôi cầu xin anh hãy chăm sóc cho những đứa trẻ ở Metrodorus, với sự tận tâm xứng đáng mà một chàng trai có thể thể hiện với tôi, cũng như với triết học…”

Ta có thể thấy một trong những biện pháp của Epicurus để có được hạnh phúc ngay cả trong hoàn cảnh khốn khổ nhất chính là: thay vì sống trong nỗi đau, hãy nhớ lại một trong những khoảnh khắc trong quá khứ khi mà ta đã hạnh phúc nhất. Thông qua việc rèn luyện tâm trí đủ lâu, ta sẽ chạm được tới cảnh giới của trí tưởng tưởng sống động đến mức như thể ta được sống lại những trải nghiệm hạnh phúc đó. Ý tưởng này đã được minh họa rõ nét bởi Victor Frankl, một nhà tâm thần học người Vienna đã phải chịu đựng bốn năm tù ở các trại tập trung khác nhau. Franlk viết rằng một trong số ít những thứ có thể mang lại cảm giác hạnh phúc cho ông chính là hình ảnh về người vợ yêu dấu của ông, ông thậm chí đã có một cuộc trò chuyện tưởng tượng với vợ của mình. Ông ghi lại: “Tâm trí tôi hướng về duy nhất hình ảnh vợ tôi với sự tưởng tượng nhạy bén đến kì lạ. Tôi nghe thấy cô ấy trả lời tôi, cười với tôi với cái nhìn đầy sự khích lệ động viên. Thực hay hư tôi cũng không rõ, bởi cái nhìn ấy thậm chí còn tỏa sáng hơn cả khi mặt trời bắt đầu lên…” (Frankl 1984, p.57).

(Tiếp phần II)

Bởi Vivian Dao -A Happy Introvert

=================

Nguồi: Epicurus and Happiness.pursuit-of-happiness.org.

Ảnh: St